Özet
HASAN HÂLİD EL-MEVLEVÎ’NİN “ISTILÂHÂT-I MEŞÂYIH” ADLI TASAVVUF SÖZLÜĞÜ VE ESERİN SON KISMINDA YER ALAN TASAVVUFÎ TABİRLER
Tasavvuf, özel kavramlar kullanarak kendini ifade etmiş ve bu şekilde kendine literatür oluşturmuş bir ilim dalıdır. Bu alanda yazılmış eserleri iyi anlayabilmek için tasavvuf sözlüğü adı altında toplayabileceğimiz eserlere ihtiyaç vardır. Miftah adını taşıyan birtakım risaleler ve ıstılâhât-ı sûfiye gibi adlarla anılan ve tasavvuf terimlerini ele alan eserler bu kabildendir. Hasan Halid el-Mevlevî’nin Istılâhât-ı Meşâyıh adlı eseri de böyle bir tasavvuf sözlüğüdür. Müellifin birtakım şiirleri de vardır, ancak bunlar kaybolmuştur. Elimizde Istılâhât-ı Meşâyıh adlı sözlüğü ile Şerh-i Aşknâme-i Dil adlı şerhi ve birkaç risalesinden başka eseri bulunmayan Hasan Hâlid’in sözlükte verdiği bilgiler kısadır. Bu bakımdan muhtasar olarak niteleyebileceğimiz eser, öte taraftan 850’yı aşkın maddeyi ihtiva etmesiyle hacimli bir eserdir. Sözlük, Seyyid Şerif Cürcânî’nin Ta‘rîfât, İbn Arabî’nin Istılâhât, Kāşânî’nin Istılâhât-ı Sûfiyye, İsmâîl Ankaravî’nin Mesnevî-i Şerîf Şerhi, Kasîde-i Tâiyye Şerhi, Minhâcü’l-Fukarâ, Ahmed Ziyâeddin Gümüşhânevî’nin Câmiu’l-Usûl, Muhammed Lâhicî’nin Gülşen-i Râz Şerhi ve Şeyh Sa‘deddîn Nakşbendî’nin, Hall-i Rumûz adlı eserlerinden hareketle hazırlanmıştır. Tercüme ağırlıklı olmakla beraber müellifin kendi ilavelerini de barındıran sözlüğün, biri eksik olmak üzere iki nüshası elimizde bulunmaktadır. Müellif sufilerin dilinde özel anlamları olan ebru, şarap, sâkî, harâbât, kadeh, put ve çeşm gibi toplam kırk dört tabiri eserin sonunda müstakil bir başlık altında ele almıştır. Genelde tasavvufî metinlerin özelde şiirlerin anlaşılmasında bu tabirlerin manalarının iyi bilinmesi okuyucu ve araştırmacı için önem arzetmektedir.
Anahtar Kelimeler
Hasan Hâlid el-Mevlevî, Istılâhât-ı Meşâyıh, tasavvuf sözlüğü, tasavvufî tabirler.
