Özet
PARTİ İÇİ DEMOKRASİ SORUNU VE TÜRKİYE’DE PARTİ İÇİ DEMOKRASİYİ ETKİLEYEN BAZI UNSURLAR
Günümüzde çağdaş demokratik devletlerde ülkenin yönetimi halkın tercihleri ile belirlenmektedir. Ülkelerin nüfus yoğunluğuna dayalı olarak, seçim sonuçlarının hemen belirlenmesinin maddî ve zaman maliyeti bakımından, herkesin görüşüne her zaman başvurmanın mümkün olmadığı gerekçesiyle, Temsilî Demokrasi yöntemi geliştirilmiştir. Halk, yönetime, bazı kişileri seçerek katılmaktadır. Günümüzde, bu katılımda en önemli unsur siyasal partilerdir. Belirli sayıdaki insanın bir araya gelip amaçlarını, yönetim ve örgütlenme biçimlerini belirleyerek oluşturdukları siyasal partiler, temsil ettikleri kitlenin siyasal düşünceleri ve talepleri doğrultusunda, siyasal iktidarı ele geçirme yarışı içine girerler. Siyasal partiler, bu yarışta rakiplerine üstünlüğü, en fazla demokrasiye ilişkin söylemleriyle sağlamaya çalışırlar. Başka bir ifadeyle, ülkede demokrasi standardını yükseltmeye yönelik her vaatleri ve eylemleri, partileri seçmen nazarında iktidar pozisyonuna biraz daha taşıma ihtimali gösterir. Bu bağlamda, siyasal partilerin parti içi örgütlenmede, yönetim kademelerinin belirlenmesinde ve adayların tespitinde demokratik teamülleri ne ölçüde uyguladıkları da, topluma verdikleri mesaj kadar büyük öneme sahiptir. Seçmenler, çoğu zaman, siyasal partilerin ülke yönetimi için vaat ettiği demokratik hedeflerden önce, parti içinde bu demokratik bilincin ve teamüllerin yerleşikliğine ve işleyişine bakarlar. Bu nedenle, parti içi demokrasi meselesi pek çok ülkede tartışılan, üzerine akademik çalışmalar yapılan bir konudur. Yaklaşık yüz yıl önce, Alman Robert Michels, Siyasal Partiler adlı kitabında, bu meseleyi ele almış; parti içi demokrasi eksikliğini günümüzde çokça bilinen “Oligarşinin Demir Yasası” kavramıyla açıklamaya çalışmıştır. Siyasal partilerde demokratik bilinç o günden bu güne çok gelişmiş olsa da, “Oligarşinin Demir Yasası”nın, çoğu ülkede geçerli olduğundan bahsetmek hâlâ mümkündür.
Türkiye’de halkın yönetimde söz sahibi olmasının tarihi, Osmanlı’nın son döneminden itibaren yüz yıl kadardır. Bu sürecin önemli bir bölümü, kesintilerle geçmiştir. Siyasal partilerin Türkiye’deki varlığı da, buna yakın bir süreye denk gelmektedir. Ancak, tıpkı demokratik yönetim gibi, partilerin varlığı da sürekli kesintilere uğramıştır. Bununla birlikte, siyasal partilerin iç işleyişinde demokratik değerler, özellikle erken dönemlerde, yeterince yer almamıştır. Bu sorunların, günümüzde de belli ölçüde hâlâ sürmekte olduğunu söyleyebiliriz.
Bu çalışmada, modern demokrasilerde iktidar aygıtının elde etmenin yegâne aracı olan siyasî partilerin iç işleyişlerinde demokratik teamüllere yeterince yer verip vermedikleri, Türkiye’deki bazı siyasi partilerin parti tüzükleri bağlamında ele alınmıştır. Bu çerçevede, günümüzde parlamentoda yer alan ve en fazla oy alan dört siyasal partinin (Adalet ve Kalkınma Partisi, Cumhuriyet Halk Partisi, Halkların Demokratik Partisi ve Milliyetçi Hareket Partisi) tüzükleri incelenmiş ve bu partilerin parti içi demokratik işleyişleri hakkında değerlendirmede bulunulmuştur. Örnek olarak seçilen dört partinin tüzüklerine bakıldığında, bu metinler bağlamında, yönetim kademelerini demokratik teamüllere göre belirlemeye çalıştıkları, buna uygun mekanizmaları kurdukları görülmüştür. Diğer taraftan siyasal partilerde demokrasiyi engelleyen pek çok husus bulunmaktadır. Bunlar: Siyasal partilere üye olma mecburiyeti, üyelik aidatı, lider etkisi, partilerde delegelere dayalı seçim yöntemi, memurların siyaset yasağı ve yaygın itaat kültürüdür. Bu çalışmada, metin incelemesini içeren betimsel yöntemden istifade edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Siyasi partiler, parti içi demokrasi, Türkiye.
