Özet
İSRA SURE,17/70. AYETİ BAĞLAMINDA EFDALİYET MESELESİ
Yüce Allah Kur’an-ı Kerim’in birçok ayetinde insanın yaratılışından söz eder. Söz konusu ayetlerde insanın neden yaratıldığından, güzel şekil verdiğinden, en güzel şekilde biçimlendirmesinden bahsettiği gibi, insanı şerefli bir şekilde yarattığını da anlatır. Çalışmamızın ana temasını oluşturun ayette Allah şöyle buyurur: “And olsun ki biz, insanoğullarını şerefli kıldık, onların karada ve denizde gezmesini sağladık, temiz şeylerle onları rızıklandırdık, yaratıklarımızın pek çoğundan üstün kıldık” (İsra,17/70). Allah, bu ayette adeta insanoğluna lütuf ve ikramının bir özetini vermekte ve onun âlemdeki özel yerine işaret etmektedir. Müfessirler, insanın şan şerefini ve diğer varlıklardan üstünlüğünü; Allah’ın ona verdiği beden güzelliğini, el, göz, kulak gibi organlarını daha becerikli bir şekilde kullanması, okuyup yazması, başka birtakım varlıkları kendi hizmetinde kullanması, aletler icat etmesi, olaylar arasındaki sebep-sonuç alakasını görmesi ve bu sayede geleceğe yönelik programlar ve hazırlıklar yapması, iyi-kötü, doğru-yanlış, güzel-çirkin kavramlarına sahip olması; kısaca, maddi ve bedeni, ahlaki ve ruhi meziyetleri haiz olarak açıklamışlar.
Buna rağmen insanın üstünlüğü meselesi İslâm’ın ilk dönemlerinden beri tartışıla gelmiştir. Önce insan ve diğer varlıklar hatta cansızlar arasındaki üstünlük meselesi tartışılmış, sonra ise insanın kendi arasındaki üstünlüğü tartışılmıştır. Bu konuda mezheplerin ve meşreplerin yaklaşımları çok farklı olmuştur. Önceleri böyle bir tartışma konusu yok iken, daha sonra siyasi sebeplerden dolayı İslâm akaidinin bile konusu haline gelmiştir.
Biz bu çalışmamızda üstünlük meselesini Mutezili/Şii/Sünni mezhepleri ile Sünni dünya ve bazı tassavufi ekoller arasındaki görüş farklılıklarını anlatarak Kur’an çerçevesinde anlatmaya çalışacağız.
Anahtar Kelimeler
Ayet, Hadis, İnsan, yatılış, üstünlük, eşref-i mahlukât.
