Özet
DİVAN ŞİİRİNDE VE HALK ŞİİRİNDE KUŞ MOTİFİ ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR ARAŞTIRMA
Türk şiirinin iki şubesi olan dîvan ve halk şiiri, değişik hayal ve düşüncelere imkân tanıması bakımından kuş motifini dikkate almışlardır. Öncelikle sevgilinin özelliklerini ifade ederken teşbih unsuru olarak kuş imgesinden yararlanmışlardır. Sevgili, Türk şiirinin bu iki şubesinde ortak olarak anka, hümâ, şahin, bâz, tûtî adlarıyla geçer. Bundan farklı olarak halk şiiri sevgiliyi kuğu, ördek gibi mahallî kuşları şiire almaktadır. Halk şiirinde sevgiliye kuş adlarıyla hitap edilirken, dîvan şiirinde daha ziyade mazmun olarak şiire girmesi dikkati çekmektedir. Örneğin şiirin eğilimi, âşığı(bülbül), sevgiliyi (anka, hümâ), rakibi de (karga) düşünür. Şiir şubelerinin beslendikleri kaynaklar dikkate alındığında tercihler bakımından farklılıkların olması doğaldır. Dîvan şiiri klasik anlayışa sahip olduğu için daha ziyade geleneksel yapı arz ederken halk şiiri geliştiği Anadolu coğrafyasının da etkisiyle geleneğin yanı sıra mahallî çevrenin etkisindedir. Dîvan şiiri, metaforik yaklaşımları esas alır. Doğrudan bir kuşun adını anma eğiliminde değildir. Mecaz, teşbih, istiare gibi sanatsal söyleyişlerle kuş adlarını şiire alır. Oysa halk şiiri metaforu gözetmeden bu isimleri şiire sokabilir.
Her iki şiir şubesinde de ağırlığını hissettiren kuş, bülbüldür. Şiirlerde geçen kuş adları üzerine sayısal bir değerlendirme yapıldığında bülbülün halk ve dîvan şiirinde yaklaşık olarak %25-30 oranında şiirde yer aldığı görülmektedir. Âşığın bülbül sembolüyle şiirde bu denli yoğunluk göstermesi doğal olarak bu yaklaşımlarda sevgilinin de gül olarak düşünülmesini gerektirir.
Şiirin beslendiği kaynaklar ve gelişme çevrelerine göre farklılıkların olması doğal bir sonuçtur. Bir bütün olarak bakıldığında Türk şiirinde kuş adlarının şiirde dikkati çeken bir zenginlik arz ettiği görülmektedir.
Anahtar Kelimeler
Kuş, şiir, motif, sembol, benzetme.
