Özet
GÜMRÜ VE KARS ANTLAŞMALARINA YÖNELİK GENEL BİR DEĞERLENDİRME
1877-1878 Osmanlı-Rus savaşı ile Anadolu’nun doğusunda önemli bir coğrafya olan Elviye-i Selase denilen Kars-Ardahan-Batum Rusya’ya bırakıldı. 3 Mart 1918 Brest Litovsk Antlaşmasına kadar bölge Rusya’da kaldı. Osmanlı Devletinin yenilgi ile ayrıldığı I. Dünya Savaşından sonra imzalanan Mondros Mütarekesi ile bölge tekrar elden çıktı. Mondros Mütarekesinden Milli Mücadele Döneminde imzalanan 2/3 Aralık 1920 Gümrü Antlaşmasına kadar bölgede otoritesiz bir dönem başladı. Gümrü Antlaşması ve 13 Ekim 1921’de imzalan Kars Antlaşması ile bölge tekrar Türk toprağı haline geldi.
Gümrü Antlaşması, Milli Mücadele’nin Doğu Cephesinde meydana gelen II. Doğu Harekatından sonra imzalandı. Ermeniler Gümrü Antlaşması ile Misak-ı Milliyi kabul etti, fakat antlaşma Bolşevikler tarafından tanınmadığı için tarihe ölü doğan bir antlaşma olarak geçti. 13 Ekim 1921’de imzalanan Kars Antlaşması ise günümüze kadar geçerliliğini korumaktadır. Kars Antlaşması Ermenistan Azerbaycan ve Gürcista’nın Misak-ı Milliye onay vermesi konusunda hem fikir olduğu bir antlaşmadır. Ayrıca Kars Antlaşması kendinden önce TBMM ve Rusya ara yapılan Moskova Antlaşmasının birkaç maddesi dışında neredeyse bir tekrarıdır.
Çalışmada amaç, Gümrü ve Kars Antlaşmalarını genel bir değerlendirme sürecinden geçirmektir. Çalışma esnasında konuyla ilgili kaynaklar taranarak ve değerlendirme yapıldı.
Anahtar Kelimeler
Gümrü, Moskova, Kars, Değerlendirme, Elviye-i Selase
